Op dinsdag 10 mei 2022 stelde de provincie Oost-Vlaanderen in Moortsele een poelenplan voor om in Oosterzele, Melle en Gavere meer plaats te voorzien voor amfibieën, libellen en (water)planten. Het zijn ware hotspots voor biodiversiteit.
Het provinciebestuur bestelde daarom in 2021 het Poelenplan Rodeland bij Natuurpunt Studie. Dit rapport brengt de actuele aanwezigheid van amfibieën in kaart op het grondgebied van Gavere, Melle en Oosterzele. Het rapport is een bruikbaar instrument voor het optimaal beheer van 30 bestaande poelen. Ook worden 30 extra locaties gesuggereerd die geschikt zijn om nieuwe poelen aan te leggen.
Een poel is een ondiepe omsloten kom in het landschap met stilstaand oppervlaktewater. Poelen brengen variatie in een terrein, hetgeen verscheidenheid aan planten- en diersoorten oplevert. Net als knotrijen zijn poelen typische elementen in het Oost-Vlaamse landschap. Ook al nemen poelen maar een kleine oppervlakte in, toch verdwijnen ze uit ons landschap.
“In dit poelenplan wordt de basis gelegd voor een veerkrachtige en sterke aanwezigheid van talrijke amfibieën in de drie Oost-Vlaamse gemeenten. Dit poelenplan is één van de bijdragen van Provincie Oost-Vlaanderen als actieve partner in het landschapsproject Rodeland. Het poelenplan is een mooi voorbeeld van onze inzet als Provincie voor gebiedsgericht natuurbeleid en het bevorderen en beschermen van onze prioritaire soorten. Samen met de betrokken eigenaars, andere overheden, de regionale landschappen en natuurverenigingen actief in Rodeland, willen we met dit plan een boost geven aan de biodiversiteit.”
gedeputeerde Riet Gillis, bevoegd voor Natuur
Bijzondere amfibiesoorten
In opdracht van het provinciebestuur onderzocht Natuurpunt Studie in 2021 30 bestaande poelen in Gavere, Melle en Oosterzele, binnen de perimeter van het landschapsproject Rodeland. Op verschillende tijdstippen werden de 30 poelen, evenwichtig verspreid over het studiegebied, bemonsterd met fuiken en schepnet. Deze waarnemingen gebeurden op zicht of op geluid, in verschillende levensstadia en zowel overdag als ’s nachts. Deze geïnventariseerde waarnemingen vormen de wetenschappelijke basis van dit praktische rapport.
“In totaal hebben we zeven soorten amfibieën vastgesteld: alpenwatersalamander, vinpootsalamander, kleine watersalamander, gewone pad, bruine kikker, bastaardkikker en de exotische meerkikker. Vooral de talrijke aanwezigheid van de vinpootsalamander is positief. Dit is een belangrijke soort voor de provincie Oost-Vlaanderen, waardoor vol wordt ingezet op het versterken van de bestaande populaties.”
Dominique Verbelen, onderzoeker Natuurpunt Studie
Voor de kleine watersalamander worden heel wat initiatieven genomen om het leefgebied van deze soort te versterken. Dit is immers een ambassadeursoort voor intacte kleinschalige landschappen met een hoge dichtheid aan houtkanten, knotwilgenrijen, struweelbosjes, rommelhoekjes, hooilanden en poelen.
Ambitieus poelenplan van Merelbeke uit 2005 als inspirerend voorbeeld
De drie gemeenten uit deze studie, Gavere, Melle en Oosterzele, maken net als buurgemeente Merelbeke, deel uit van Rodeland. Dit is een landschapsproject met 20 samenwerkende partners, waaronder Provincie Oost-Vlaanderen. Eén van de 14 doelstellingen van het Rodelandproject is het uitwerken van maatregelen voor het herstel, behoud, versterking en uitbreiding van de leefgebieden van Europees beschermde soorten.
Reeds in 2005 liet het lokaal bestuur van Merelbeke een ambitieus poelenplan voor hun grondgebied opmaken. Sindsdien zijn in Merelbeke 63 nieuwe poelen aangelegd en zijn de salamanderpopulaties er sterk op vooruit gegaan. Het grootste succes werd geboekt met de kamsalamander: deze soort werd in 2004 slechts in drie poelen (en in lage aantallen) aangetroffen. In 2021 werd deze Rode Lijst‐soort in maar liefst 16 poelen aangetroffen en ook het aantal exemplaren dat in elk van deze locaties werd geregistreerd, is aanzienlijk toegenomen.
Voor het provinciebestuur Oost‐Vlaanderen is het Merelbeekse poelenplan een succesvol voorbeeld dat absoluut navolging verdiende. Met haar gebiedsgericht natuurbeleid zet de Provincie o.a. in op het stimuleren van biodiversiteit, het beschermen van provinciaal prioritaire soorten, het creëren van natuurverbindingen, het creëren van klimaatbuffers zoals bos en natte natuur.
Vrijwillig in actie voor bestaande en nieuwe poelen
Omdat ze uit het landschap verdwijnen, stelt het poelenplan Rodeland ook 30 geschikte locaties voor om nieuwe poelen aan te leggen. Deze voorstellen houden geen enkele verplichting in naar de betreffende grondeigenaars en/of beheerders. De aanleg van nieuwe poelen zal enkel gebeuren op vrijwillige basis.
Aanleg en goed onderhoud van poelen is essentieel. Zonder goed beheer groeit een poel vanzelf weer dicht.
Poelen zijn veelzijdig: ze kunnen dienen als groeiplaats voor water-, moeras- en oeverplanten, als leefgebied voor amfibieën, als leefgebied voor insecten zoals libellen, maar ook als drinkplaats voor vogels en zoogdieren.
Poelen kwamen vroeger frequent in het landschap voor, o.a. als drinkplaats voor vee. Net als knotbomen, heggen of houtkanten verliezen poelen grotendeels hun functies in de moderne agro-industrie. Ook de instroom van meststoffen en pesticiden uit aangrenzende intensief beheerde percelen is voor poelen nefast, net als drainagetechnieken en verdroging als gevolg van de klimaatverandering.
